Verslag themabijeenkomst
Op 14 november vond onze themabijeenkomst: ‘Geldzorgen bespreek maken in de huisartsenpraktijk’ plaats. Hier lees je kort over de problematiek, de cijfers over schulden, ervaringen én oplossingen uit de praktijk.
Uit de praktijk: geldzorgen bespreekbaar maken, met Emine Alp en Feia Hemke
Emine Alp is ervaringsdeskundige bij de Armoedecoalitie. Ze zet haar eigen ervaringen in om anderen te kunnen helpen. 9 jaar lang bracht ze bezoeken aan de huisarts. Ze had allerlei stress gerelateerde klachten. Deze klachten werden alleen niet op deze manier herkend. Ze kreeg medicatie en verwijzingen naar de GGZ. Maar niets hielp.
Emine en haar man hadden beiden een baan en een inkomen. Toch belandden ze in de schulden. Zelf waren ze zich niet bewust van deze schulden. Geldstress bleek het onderliggende probleem aan de gezondheidsklachten van Emine. Op enig moment ontdekte de huisarts de schulden. Daarna kwam er een verwijzing naar het buurtteam (Buurtteams zijn in de gemeente Utrecht de plek om hulp te vragen, zie ook: www.buurtteamsutrecht.nl) . En zo werd er stapje voor stapje gewerkt aan financiële gezondheid. En daarmee verdwenen ook de klachten van Emine.
De tips van Emine:
- niet iedereen is zich bewust van diens eigen financiële situatie. Een directe vraag zoals: ‘zijn er schulden?’ is niet altijd de oplossing. Een goede vraag is bijvoorbeeld: ‘pieker je weleens?’
- niet iedereen kent de oplossingen die er zijn of weet dat je dit óók bij de huisarts kunt aankaarten
Feia Hemke is huisarts in de Utrechtse wijk Overvecht. Daarnaast is ze onderzoeker bij Pharos, expertisecentrum gezondheidsverschillen. Zij doet onderzoek naar de invloed van stress op gezondheid. Armoede en geldzorgen zijn een van de belangrijkste oorzaken van stress. Op dit moment doet Feia actiegericht onderzoek: ‘Wijk (z)onder stress’. Ze werkte onder andere mee aan: Begrijp je stress. Een samenwerking tussen GGD Regio Utrecht en Pharos. Hiervoor zijn praatplaten en video’s ontwikkeld.
Feia legt uit wat stress precies is. Sommige vormen van stress zijn goed, bijvoorbeeld als je iets eet dat niet goed is. Dat spuug je dan direct uit. Chronische stress is nooit goed. Geldzorgen kunnen leiden tot chronische stress. En dit doet veel met je lijf. Je kunt vermoeid raken, of hoofdpijn krijgen. Je kunt bijvoorbeeld een korter lontje krijgen. En het kan zijn dat je dingen minder goed onthoudt We weten steeds meer over stress. Je kunt dit bijvoorbeeld doorgeven aan kinderen. Het kinderbrein is nog in ontwikkeling, het is belangrijk om in gezinnen stress te voorkomen.
Het duurt gemiddeld 5 jaar voordat iemand met geldzorgen hulp krijgt. De schulden zijn dan gemiddeld zo’n 40.000 euro. Er zijn gemiddeld 17 schuldeisers. Hoewel het een lastig gesprek kan zijn, bijvoorbeeld door schaamte, is het toch belangrijk dat je dit als huisarts bespreekbaar maakt. Start een open gesprek. Je kunt bijvoorbeeld aangeven dat dit een veelvoorkomend probleem is. Om vervolgens te vragen: speelt dit misschien bij jou ook? Geldzorgen komen in alle lagen van de samenleving voor.
Maak gebruik van deze praatplaten en video’s. Hiermee kun je uitleggen hoe stress werkt in je lijf.
Als huisarts is het soms ook lastig om de juiste hulp te vinden. Daarom heeft de praktijk van Feia een multidisciplinair overleg waar onder andere ook medewerkers van het buurtteam aanwezig zijn. Als huisarts vraag je de patiënt om toestemming om het vraagstuk aan meerdere hulpverleners voor te leggen. Zo krijgt de patiënt een meer passend advies. Het buurtteam weet vaker welke potjes en financiële hulp er allemaal beschikbaar is.
Hoe werkt schuldhulpverlening in Nederland?
Anna Custers is lector Armoede Interventies aan de Hogeschool van Amsterdam. Ze doet onderzoek naar de aanpak van schulden.
In de afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor ‘bestaanszekerheid’. Dit is een breed begrip. Onder andere van invloed is je positie op de arbeidsmarkt, je kans op een goede gezondheid en het kunnen vinden van een passende woning. Op meerdere gebieden staat de bestaanszekerheid onder druk.
Op dit moment zijn er ruim 600.000 huishoudens met problematische schulden. Dit is 3 keer zo veel als 30 jaar geleden. Nog geen 5% van deze huishoudens zit in een schuldregeling met kwijtschelding. De overheid is de grootste schuldeiser. We zien een kleine daling in inkomensarmoede, maar dit vergroot nog niet de bestaanszekerheid.
Hulp bij schulden
Hulp bij armoede en schulden varieert per gemeente en soms zelfs per wijk. Er zijn ontzettend veel regelingen en ‘potjes’ beschikbaar. Maar het is lastig om hier aanspraak op te maken. De afhankelijkheid van toeslagen neemt toe.
Van de groep mensen die veel moeite heeft met rondkomen, blijkt dat zij veelal hulp vragen bij informele organisaties. In dit onderzoek zijn dat organisaties die niet als wettelijke taak hebben om te werken aan een schuldhulpverleningstraject. Het zijn initiatieven van bijvoorbeeld stichtingen. Dit zijn vaak eerste veilige stapjes richting een meer formele route.
Deze informele organisaties kunnen echter niet werken aan het onderliggende probleem. Dat is namelijk dat ons systeem erg ingewikkeld is geworden.
Effectieve interventies
Er zijn door het heel het land veel verschillende interventies. Er wordt weinig onderzoek gedaan naar hoe succesvol deze interventies zijn. Toch zijn er wel succesfactoren te onderscheiden:
- Geef vertrouwen aan de inwoner
- Zorg voor vaste hulpverleners
- Maak hulp breed beschikbaar en toegankelijk
- Zorg voor een integrale aanpak.
Oplossingen: Schuldhulpmaatje
Peter Rijsdijk, directeur van Vereniging SchuldHulpMaatje en Angela de Jong, directeur van Stichting Voor Elkaar Leiden vertelden over Schuldhulpmaatje. Dit pilotproject ‘Samen Duurzaam Helpen’ wordt door het Achterstandsfonds Hollands-Midden, Amstelland en Haarlemmermeer (HMAH) ondersteund.
Schuldhulpmaatje is een voorbeeld van een informele organisaties. Het werkt met vrijwilligers, deze maatjes helpen mensen die financiële zorgen hebben. Schuldhulpmaatje zoekt een match tussen de vrijwilliger en de deelnemer. De schuldhulpmaatjes zijn er in alles fases van een schuldentraject, voor een officieel traject, tijdens en ook na de schuldhulpverlening.
Unieke samenwerking met huisartsen
Uniek in Leiden is dat huisartsen patiënten doorverwijzen naar Schuldhulpmaatje. Dit is een laagdrempelige manier om hulp te krijgen.
Er wordt niet vastgelegd hoe mensen terecht komen bij Schuldhulpmaatje. Zeker is wel dat huisartsen hierin een belangrijke rol spelen. Angela de Jong legt aan de huisartsenpraktijken uit hoe zij AVG vriendelijk een doorverwijzing kunnen maken. Huisartsen kunnen patiënten attenderen op inloopspreekuren. Ook is er de mogelijkheid om, met toestemming die patiënt, een telefoonnummer te delen. Zo kunnen mensen op een laagdrempelige manier worden bereikt.
In 2023 zijn er meer mensen geholpen dan de eerste verwachtingen. Het is gelukkig ook nog altijd gelukt om Schuldhulpmaatjes te vinden. Er is de wens om deze pilot verder uit te breiden naar meer delen in het land. Hiervoor wordt nog financiering gezocht. Fondsen die interesse hebben om een pilot te starten, kunnen contact opnemen met Schuldhulpmaatje: info@schuldhulpmaatje.nl